کشور ترکیه در نیمکره‌ی شمالی و نقطه‌ی تلاقی در قاره‌ی مهم آسیا و اروپا مکان‌یابی شده است و همانطور که می‌دانیم این کشور در جنوب شرقی اروپا و غرب آسیای میانه واقع شده است و بین مدار 35 درجه و َ50 دقیقه‌ای و 42 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی و 35 درجه و 50 دقیقه‌ای 44 درجه و 48 دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است

مشخصات عمومی:

 

کشور ترکیه در نیمکره‌ی شمالی و نقطه‌ی تلاقی در قاره‌ی مهم آسیا و اروپا مکان‌یابی شده است. و همانطور که می‌دانیم این کشور در جنوب شرقی اروپا و غرب آسیای میانه واقع شده است و بین مدار 35 درجه و َ50 دقیقه‌ای و 42 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی و 35 درجه و 50 دقیقه‌ای 44 درجه و 48 دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی ترکیه باعث شده است، حالت پلی بین دو قاره آسیا و اروپا باشد و این کشور بوسیله‌ی گذرگاههای سفر و دارد انل از اروپا جدا می‌شود. ترکیه از معدود کشورهایی است که موقعیت ویژه‌ی ژئوپلیتیکی آن موجب شده است که حداقل طی نیم قرن اخیر یکی از عمده‌ترین عوامل اثربخشی و اهمیت ترکیه برای قطب‌های قدرت جهانی و واگذاری نقش‌های مهم و کلیدی به این کشور در عرصه سیاسی و سرنوشت‌ساز بودن نحوه‌ی عمل این دولت در معادلات بین‌المللی شود. موقعیت ارتباطی و ترانزیتی، نقطه‌ی اتصال در قاره آسیا و اروپا تسلط ترکیه بر حوزه‌های دریای مدیترانه و دریای اژه و دریای سیاه و همچنین آبراهه‌های استراتژیکی بسفر و داردانل موقعیت و نقش ترکیه در جهان اسلام، قرار گرفتن ترکیه در مناطق بحرانی قفقاز و آسیای مرکزی، اروپای شرقی و خاورمیانه، موقعیت هیدروپلیتیک مناسب ترکیه از حیث در اختیار داشتن منابع آبی فراوان و تسلط بر رودخانه‌های پرآب منطقه، روابط شکننده این کشور با همسایگان حوزه، عضویت در ناتو که کشور ترکیه را در منطقه و جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار ساخته است.

 

بطور کلی هر پدیده‌ای در هر یک از دو قارة آسیا و اروپا به نحوی با ترکیه و مسائل آن در ارتباط است. به لحاظ همین موقعیت اروپایی ـ آسیایی است که رژیم حاکم بر آن برچگونگی سیاست‌های اجرایی قدرتهای جریان مؤثر است. و چه بسا حساسیت حفظ وضع موجود در ترکیه عامل در تعادل قوا محسوب می‌شود. در مورد موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی کشور ترکیه می‌توان گفت که این کشور با عضویت در ناتو نزد اروپائیان و سیاستمداران آمریکایی از موقعیت خاصی برخوردار است، که با خاتمه‌ی جنگ سرد و عادی شدن روابط بین دو قدرت بزرگ و بی‌انگیزه بودن پیمان ناتو چنین تصور می‌شود که ترکیه اهمیت گذشته‌ی خود را از دست داده است. اما موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه که بلافاصله پس از جنگ سرد به شدت از اهمیت گذشته‌ی آن کاسته شده بود با تجاوز عراق به خاک کویت و تشکیل نیروهای اعتلاف در پی آن و همچنین با پیدایش جمهوری‌های تازه استقلال یافته و طرح مسائل امنیت حوزة دریای سیاه و مدیترانه بیش از پیش اهمیت یافته است.

 

جغرافیای طبیعی ترکیه:

 

آب و هوا در مناطق مختلف کشور ترکیه با توجه به عواملی هم چون توپوگرافی، دوری و نزدیکی به دریا و چگونگی وزش بادهای محلی و منطقه‌ای دارای آب و هوای متنوع است. وجود مناظر و طبیعت گوناگون بویژه کوههایی که در امتداد سواحل قرار گرفته‌اند عمده‌ترین عامل تنوع آب و هوایی محسوب می‌گردد.

 

الف) آب و هوای مدیترانه‌ای:

 

1) اقلیم مرطوب مدیترانه‌ای 2) اقلیم نیمه مرطوب مدیترانه‌ای

 

ب) اقلیم دریای سیاه ج) اقلیم نیمه مرطوب دریای مرمره د) اقلیم استپی.

 

هـ) اقلیم حاره‌ای ß نواحی داخلی کشور.

 

از لحاظ توپوگرافی نیز این کشور از دو شبه جزیرة آناتولی (بخش آسیای صغیر) و تراس (بخش اروپایی تشکیل شده است. که شبه جزیرة تراس در رشته کوههای پوشیده از جنگل محصور شده و دو دورة آن ارتباط این ناحیه را با قلل بغار را فراهم می‌کند.

 

از نظر توپوگرافی ترکیه به هفت ناحیه تقسیم می‌شود. نواحی دریای سیاه، دریای مرمره، اژه مدیترانه، آناتولی مرکزی، آناتولی شرقی، آناتولی جنوب شرقی که بزرگترین ناحیه‌ی ترکیه آناتولی شرقی می‌باشد. دو تنگه‌ی ترکیه: تنگه‌ی بسفر (تنگه‌ای در جنوب شرق اروپا و جنوب غرب آسیا که دریای سیاه را به دریای مرمره وصل (بسفر) می‌کند. و بسفر ترکیه‌ی آسیایی را از ترکیه‌ی اروپایی جدا می‌کند. تنگه‌ی داردانل، تنگه‌ای در شمال غرب ترکیه که ترکیه‌ی آسیایی و شبه جزیرة گای پولی در ترکیه‌ی اروپایی واقع شده است، که دریای مرمره را از دریای مدیترانه جدا می‌کند.

 

ـ رودهای مهم ترکیه: 1) طویلترین رود‏، رود قزل ایلماق به طول 1355 کیلومتر است که به دریای سیاه می‌ریزد. 2) رود دجله و فرات. 3) رود آسی 4) رود ارس.

 

دریاچه‌ها: بیشتر از 300 دریاچه‌ی طبیعی و 130 دریاچه‌ی مصنوعی که حقیقتاً کشور دریاچه‌هاست. ترکیه با 8 کشور همسایه است: 1) ایران 2) عراق 3) سوریه 4) روسیه 5) گرجستان 6) ارمنستان 7) بلغارستان 8) یونان

 

جغرافیای انسانی ترکیه:

 

تاریخ، فرهنگ، پیشینه‌ی تاریخی‌: هجوم ترک‌ها از استپ‌های آسیای مرکزی یکی از تحولات مهم در خاورمیانه است. ورود اولین گروه ترک زبان به آناتولی در قرن (11.م) اتفاق افتاد. در قرن (13.م) با ضعف و زوال امپراطوری روم، عثمانی در سال (1299هـ.ق) اعلام استقلال کرد. با استقرار امپراطوری عثمانی و آغاز عصر تهاجم به اروپا دنیای غرب از خواب قرون وسطایی بیدار شد، به طوری که آنها توانستند در قرن (16.م) تمام ترک‌ها را در اعماق اروپا متوقف نمایند. به تدریج رهبران عثمانی اصلاحاتی در زمینه‌های اداری و آموزشی را احساس نموده و از این طریق نسلی در جامعه‌ی عثمانی پرورش یافت که خواهان اخذ تمدن و فرهنگ از غرب گردیدند. در این میان نقش دیپلماتهای خارجی‏، مسیونرهای خارجی، تجار و مسافران اروپایی همراه با اعزام دانشجویان نظامی و آموزش به روش غربی بسیار حائز اهمیت گردید. در عصر زوال امپراطوری، استراتژیهای عثمانی گرایی، اسلام گرایی، پان ترکیسم به طور رسمی پذیرفته شد. سقوط امپراطوری و تأسیس جمهوری در سال 1923 به رهبری آتاترک روند اصطلاحات غربی گرایانه را شهرت بخشید و استراتژی غرب‌گرایانه در سطح وسیع اعمال می‌گردید. اگر در عصر امپراطوری فرهنگ غربی در میان تعدادی از دولتمردان و هیئت حاکمه عثمانی نفوذ داشت. اما در عصر جمهوری این فرهنگ به میان مردم برده و ترویج می‌گردد. در واقع جمهوری ترکیه از خرابه‌های امپراطوری کهن عثمانی سربرآورد. رهبر آن کمال مصطفی پاشا معروف آتاترک بعنوان الگوی رهبران غرب‌گرا دست به اصلاحات وسیعی زد و سعی نمود هرآنچه شرقی و مذهبی در جامعه‌ی ترکیه می‌باشد منسوخ و به جای آن ارزشهای غربی را حکمفرما سازد. با القای حکومت عثمانی در 21 اکتبر 1923.م آتاترک بعنوان رئیس جمهور تعیین و حتی تا پایان عمرش یعنی نوامبر 1938.م ادامه یافت که با اقدامات او تغییراتی در وضع حکومتی ترکیه حاصل شد.

 

بعد از گروه آتاتورک عصمت انیونو رهبر حزب خلق به ریاست جمهوری رسید. عصمت اینونو که بین سالهای 1938 تا سال 1950 رئیس جمهور ترکیه بود توانست ترکیه را در مدت زمان بیشتری از جنگ جهانی دوم بی‌طرف نگه دارد. ولی فشار متفقین موجب شد که ترکیه در ژانویه سال 1945 به آلمان و ژاپن اعلام جنگ بدهد. پس از پایان جنگ برسر اختلافاتی که میان ترکیه و شوروی بر سر دو تنگه‌ی بسفرو داردانل روی داد روابط سیاسی در کشور سخت‌تیره شد و به دنبال همین ترس از هجوم بود که ترکیه در سال (1952.م) به پیمان ناتو پیوست. در انتخابات سال (1950.م) عصمت شکست خورد.

 

جلال بایر، رهبر حزب دموکرات به ریاست جمهوری رسید و عدنان مندس نخست‌وزیر شد. که حکومت او نیز با کودتای ژنرال جمال گورسل در سال (1960) به پایان رسید. تا اینکه در انتخابات 1965 حزب عدالت به رهبری دمیرل پیروز شد، که او نیز به دنبال یک سری اعتصابات کارگری و دانشجویی و موجی از ناآرامی‌ها تحت فشار نظامیان دمیرل مجبور به استعفا شد. پس از این کودتای تاریخی تا انتخابات (1973.م) ارتش بطور غیرمستقیم با انتصاب نخست‌وزیران بی‌طرف و جلب آراء مجلس زمام امور را در دست داشت. در سال (1974) آقای بولنست اجویت از حزب جمهوری خواه خلق (متمایل به چپ) با اعتلاف با حزب راستگرای رستگارهای (با تمایلات اسلامی) به نخست‌وزیری برگزیده شد. مقاومت اجویت در مقابل درخواست (ضمیمه‌سازی) قسمت شمالی جزیرهه قبرس از سوی حزب رستگرای ملی پیشنهاد می‌شد. به موجب استعفای وزرا و سقوط کابینه اجویت و روی کارآمدن سلیمان دمیرل در آوریل 1975 رئیس جمهور شد، که در انتخابات ژوئن 1979 بی‌ثباتی دمیرل به اثبات رسید و او نیز استعفا داد. که با روی کار آمدن مجدد دمیرل و استعفای او و همچنین اجویت در سال 1980 نظامیان به رهبری ژنرال کنعان اوران دست به کودتایی زدند و دمیرال سرنگون شد. و در سال 1985 رهبر حزب مام میهن به نام تورگت اوزال، نخست وزیر شد. اما در سال 1996 نجم‌الدین ارکان به رهبری اسلامگرایان به پیروزی رسید. اریکان که از سر شدن روابط ترکیه با اعراب و کشورهای اسلامی در ارتباط با برقراری ارتباط با اسرائیل و بستن آب فرات بر روی سوریه نگران بود در جهت نزدیک شدن به کشورهای اسلامی گام برداشت. و نظامیان ترکیه را به رویارویی با خود برانگیخت.

 

و در همین شرایط سلیمان دمیرل رئیس جمهور وقت را برآن داشت تا اریکان را عزل کند و مسعود ییلماز به نخست‌وزیری برگزید. ترکیه به عنوان یکی از یازده کشوری که در لیست انتظار برای پیوستن به اتحادیه‌ی اروپا قرار دارد مدت ده سال است که در این زمینه تلاش می‌کند ولی برخلاف انتظار در کنفرانس مارس 1998 لندن شرکت نداشت. و علت آن هم استفاده‌ی دولت آلمان از حق وتوی خود برای جلوگیری از دعوت این کشور برای شرکت در کنفرانس مذکور اعلام گردید. در انتخابات پارلمانی آوریل 1999 حزب دموکراتیک چپ با کسب 3/22% آراء و 136 کرسی به اکثریت نسبی دست یافت. و رهبر آن بولنت اجویت در رأس یک دولت قرار گرفت. در سال 1999 عبدالله اوجالان رهبر استقلال طلبان کردهای ترکیه توسط عوامل اطلاعات این کشور در کفیا دستگیر و به زندان انداخته شد. در این سال احمد نجدت لرز از طرف مجلس برای هفت سال بعنوان رئیس جمهور انتخاب گردید.

 

سیر تحولات فرهنگی: